Onnodige sterfte na frauduleus onderzoek

Aanleiding voor de herziening is een meta-analyse die in augustus 2013 werd gepubliceerd in Heart [Heart 2013;0:1-9]. Bouri en collega’s voerden deze uit omdat de huidige richtlijn voor peri-operatief gebruik van bètablokkers van de European Society of Cardiology (ESC) grotendeels berust op frauduleus onderzoek van de Rotterdamse hoogleraar Don Poldermans. De huidige ESC-richtlijn dateert uit 2009. “Voor zover ik weet houdt ook de Nederlandse cardiologie zich aan deze richtlijn”, zegt prof. dr. Ton de Boer, hoogleraar farmacotherapie aan de Universiteit Utrecht.

Deze richtlijn beveelt peri-operatief gebruik van bètablokkers aan bij patiënten met een verhoogd risico op cardiovasculaire incidenten die risicovolle operaties ondergaan zoals vasculaire chirurgie. Gebruik van deze medicatie zou de sterftekans rondom een operatie niet beïnvloeden, maar wel een flinke reductie geven van het aantal niet-fatale myocardinfarcten.

De grond onder deze aanbeveling verdween echter in 2011 toen aan het licht kwam dat hoogleraar Don Poldermans van het Erasmus MC in Rotterdam frauduleus onderzoek had gepubliceerd. Zijn onderzoeken vormden een belangrijke pijler onder deze aanbeveling. Bouri en zijn collega’s betwijfelden daarom de juistheid van deze richtlijn. Ze voerden een meta-analyse uit, met weglating van de onderzoeken van Don Poldermans.

Schokkend

Het resultaat was schokkend. In plaats van een neutraal effect op sterfte en een flinke afname van het aantal myocardinfarcten, bleek peri-operatief gebruik van bètablokkers het risico op sterfte met 27% te verhogen. Het risico op niet-fataal myocardinfarct nam af met 27%, maar het risico op beroerte nam toe met 73% en het risico op hypotensie met 51%. “Mogelijk kunnen patiënten een door operatiestress verlaagde bloeddruk minder goed compenseren bij gebruik van bètablokkers”, zegt De Boer.

Snelle aanpassing van de richtlijn is nodig, stellen de onderzoekers. Dat gaat deze zomer gebeuren, zegt Monique Peters, woordvoerder van de Nederlandse Vereniging voor Cardiologie.

In een editorial becijfert Nigel Hawkes dat de foutieve ESC-richtlijn in het Verenigd Koninkrijk tot ongeveer tienduizend doden heeft geleid [BMJ 2013;347:f4914]. “In Nederland zijn dat bij benadering ongeveer honderd doden”, zegt De Boer.

Integriteitscommissies

De gevolgen van deze richtlijn zijn “rampzalig”, zegt de Boer. “Dit moet niet weer gebeuren. Maar hoe voorkomen we dat? Bij Stapel was het effect niet zo groot. Maar het geval Poldermans tast de integriteit van de wetenschap aan. In Utrecht zijn we daarom bezig met de vorming van extra integriteitscommissies, waardoor een decaan zich kan laten informeren over lopend onderzoek. Verder werken we aan een kwaliteitssysteem voor Good Research Practice. Zo moeten AIO’s een logboek bijhouden met alle onderzoeksgegevens.”