‘Precision medicine lijkt op haute couture’

Vanwege haar benoeming tot hoogleraar aan de Vrije Universiteit hield Swart, hoofd van de afdeling Klinische Farmacologie en Apotheek, op 7 juli haar oratie met als titel ‘Pharmacouture, maatwerk in geneesmiddelen’.

Swart haalde als voorbeeld de ontwikkeling van oncolytica aan, die zich richt op antagonisme van receptoren die tot overexpressie komen op tumorcellen of van eiwitten die tumorgroei stimuleren. In fase-I-onderzoek wordt het farmacologisch gedrag van een potentieel geneesmiddel in oplopende doseringen onderzocht. Dit levert belangrijke informatie op voor de verdere ontwikkeling van het geneesmiddel. Swart: “Er wordt dus eerst een patroon op papier getekend, dat vervolgens door passen en meten met de stof wordt aangepast.”

Binnen Swarts afdeling is farmaco-kinetisch-farmacodynamisch (PK-PD) onderzoek een speerpunt, naast radiofarmacologie en farmaco-epidemiologie. Voor geneesmiddelen met sterk variabele farmacokinetiek is routinematige bloedspiegelbepaling gewenst, waarna de ziekenhuisapotheker een doseringsadvies geeft.

“Op basis van bloed- en soms weefselspiegels ontwikkelen we farmaco-kinetische modellen, waarbij we zo veel mogelijk van de variabiliteit proberen te voorspellen op basis van leeftijd, geslacht, gewicht, nierfunctie, genetische bepalingen en andere covariaten,” aldus Swart. Daarbij worden in toenemende mate dried blood spots (DBS) gebruikt, waarvoor maar één enkele druppel bloed nodig is, die de patiënt ook nog eens zelf kan afnemen.

Swart vindt het “van groot belang dat de resultaten van ons onderzoek niet alleen mathematische modellen opleveren, maar ook echt wat voor patiënten betekenen.” Daarom wordt onder meer onderzocht of ciclosporine minder bijwerkingen geeft wanneer de dosering wordt aangepast op basis van de oppervlakte onder de concentratie–tijdcurve (AUC) dan wanneer dit gebeurt op basis van de dalspiegel. Voor AUC's zijn meer bloedspiegelmetingen nodig, wat de DBS-methode onmisbaar maakt.

Therapietrouw

Dankzij de tyrosinekinaseremmers kent chronische myeloïde leukemie (CML) nu een vijfjaarsoverleving van ruim 80%. Swart: “Chronische behandeling met tyrosinekinaseremmers stelt ons voor nieuwe uitdagingen, omdat therapietrouw van groot belang is. Te lage spiegels kunnen het gevolg zijn van therapieontrouw, maar ook van een verminderde absorptie of versnelde uitscheiding. Hier komen PK-PD-onderzoek en farmaco-epidemiologie samen.”
Voor een voorspelbare absorptie moet nilotinib tweemaal per dag op een lege maag worden ingenomen, wat erg gebruiksonvriendelijk is.

Swart zou graag de individuele dosering kunnen aanpassen op basis van de eetgewoonten van een patiënt. Als lagere doseringen mogelijk zijn, zou dat de kosten van nilotinib – ruim € 35.000 per jaar – omlaag kunnen. Net als haute couture heeft precision medicine een hoge prijs, waarvoor Swart nieuwe financieringsmodellen bepleit.