Monitor IZA: positief oordeel burgers over eerste lijn maar ook knelpunten

De meeste zorggebruikers hebben positieve ervaringen met de eerstelijnszorg en zijn tevreden over hun huisarts; ze krijgen meestal of altijd voldoende tijd tijdens een consult. Ook hebben de meesten van hen veel vertrouwen in huisartsen, apothekers en fysiotherapeuten, concludeert het Nivel in de IZA-monitor ‘De beweging naar een sterkere eerste lijn’.

Deze monitor en nulmeting, een samenwerking tussen Nivel en het Zorginstituut Nederland, biedt een eerste inzicht in het gat dat er bestaat tussen de dagelijkse praktijk van de eerste lijn en de ambitie van het IZA om deze te versterken. In het IZA zijn afspraken gemaakt tussen het ministerie van VWS en de partijen in de zorg: samen streven zij naar een toekomstbestendige zorg.

Werkdruk

Verder blijkt uit deze IZA-monitor dat er ook zorgen zijn: patiënten ervaren schaarste in de zorg. De afgelopen vijf jaar steeg het aantal medewerkers in de eerste lijn weliswaar, maar ook het aantal openstaande vacatures en het percentage ziekteverzuim. Ook nam het werkplezier onder zorgverleners af, concluderen de onderzoekers.

Met name in de huisartsenpraktijk neemt het werkplezier af en stijgt de werkdruk: twee derde van de huisartsenpraktijken gaf in 2022 aan dat de werkdruk te hoog is. Het percentage huisartsenpraktijken dat één of meer patiëntenstops invoert, nam in de afgelopen vijf jaar toe tot meer dan de helft.

Zorgpartijen in de regio’s noemen, volgens de IZA-monitor, als voornaamste knelpunten de ontwikkelingen in de zorgvraag, zoals de toename in complexiteit en ontwikkelingen in het zorgaanbod zoals de toenemende personeelstekorten.

Passende zorg

In de monitor is ook gekeken naar verschillende aspecten van passende zorg in de eerste lijn, waaronder Meer Tijd voor de Patiënt (MTVP) en digitalisering. Door zorgverzekeraars wordt sinds 2016 ingezet op contractering van MTVP: in 2022 maakte 1,8% van de huisartspraktijken hier gebruik van.

Een belangrijke ambitie voor passende zorg is, volgens het Nivel, de inzet van digitale en hybride zorg. Toch vindt het grootste deel van de contacten van patiënten met zorgverleners niet digitaal plaats. Wel is er een gestage toename van het aantal zorggebruikers met een chronische ziekte die informatie over gezondheid zoeken op internet, waaronder thuisarts.nl.

Regioplannen

Om te komen tot een sterkere eerste lijn zijn veranderingen noodzakelijk in de organisatie en in de samenwerking in de regio. De beschikbare middelen voor het realiseren van verandering worden vooral ingezet op de aanbods- en organisatiekant, aldus de onderzoekers, die benadrukken dat analyses van de regioplannen laten zien dat voor een sterkere eerste lijn veranderingen nodig zijn aan zowel de vraagkant als aanbods- en organisatiekant van zorg.

Verbeterpotentieel

Met de IZA-monitor rapporteert het Nivel jaarlijks (2024-2026) over de voortgang van de beweging naar een sterkere eerste lijn. Met vijf verschillende IZA-monitoren ‘Beweging’ wordt binnen het IZA gemeten in hoeverre de afspraken uit het akkoord gestalte krijgen.

De monitor ‘Beweging naar een sterkere eerste lijn’ is de eerste meting die inzicht biedt in het zogeheten verbeterpotentieel van de eerste lijn.