2024

Patiëntenzorg nam een prominente plaats in in de apothekerscarrière van Ruud Dessing, die van 1976 tot 2004 actief was binnen de maatschap Noordwijkse Apotheken. “Hij toonde zich voorstander van farmaceutische zorg 'met de warme hand', zoals hij dat noemde, wat wil zeggen dat de openbaar apotheker zijn patiënten moet kennen; allemaal zal niet mogelijk zijn, maar in ieder geval wel alle chronische patiënten”, memoreert Frits Elferink, voormalig bureausecretaris van de KNMP, die Dessing een “zeer aimabel persoon” noemt.  

Samen schreven ze in 2018 een opiniebijdrage in het PW in reactie op het rapport van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) getiteld Zonder Context geen Bewijs. “Er zijn meerdere soorten van bewijs mogelijk en je moet heel goed kijken en luisteren naar de patiënt én substantiële klinische ervaring”, aldus Dessing en Elferink.

Een belangrijk wapenfeit van Dessing was de introductie van de herhaaltelefoon in Noordwijk: een apotheker bemenst deze in de praktijk van de huisarts en lost tijdens het gesprek met de patiënt eventuele problemen op of voorkomt deze. “Het  gesprek is tevens de kapstok voor het uitvoeren van een medicatiebeoordeling, het naleven van FTO-afspraken en het opsporen van specifieke problemen met bepaalde (groepen) geneesmiddelen”, vertelt Elferink. “De relatie met de huisarts verbetert en het bindt patiënten aan de apotheek. Zo leren apothekers de populatie kennen en het leidt tot efficiëntere processen in de apotheek.”

Auteur diverse boeken

Dessing studeerde scheikunde en farmacie aan de Universiteit Leiden, waar hij in 1974 promoveerde. Naast zijn werk als openbaar apotheker in Noordwijk was hij directeur van Amsterdam medical press en publiceerde hij diverse boeken over medicijngebruik, waaronder Medicijnen zonder dokter (1984). Hij was editor van Elseviers geneesmiddelenalmanak en mede-auteur van boeken als de Geneesmiddelenencyclopedie, Moet ik dat wel slikken en Leven met medicijnen.

Ook vervulde hij vele nationale en internationale bestuursfuncties. Zo was hij lid/secretaris van het hoofdbestuur van de KNMP (2008-2014), met als aandachtsgebied de beroepsinhoud, voorzitter van de SIG Ethiek en bestuurslid en voorzitter van de European Society of Clinical Pharmacy (1989-1996). Vanaf midden jaren negentig tot voorjaar 2018 was hij betrokken bij postacademisch onderwijs op het gebied van filosofie en ethiek in de medische en farmaceutische praktijk aan het LUMC.

Dessing was naast Marcel Bouvy en Fons Duchateau ook auteur van het Witboek Farmacie van de KNMP dat in 2010 verscheen, met als ondertitel Farmacie, apothekers en de apotheek; positie bepalen.

Onderscheiding

Samen met collega Chiel Hekster ontving hij in oktober 2011 op een symposium in Dublin de onderscheiding Fellow van de European Society of Clinical Pharmacy. De ESCP kent een fellowship toe voor bijzondere verdiensten in de klinische praktijk of in onderzoek, voor het leveren van een bijdrage aan de ontwikkeling van klinische farmacie – bij voorkeur in Europa – en voor bewezen diensten voor de ESCP.

In 2023 hebben ziekenhuizen en verpleeghuizen meer uitbraken gemeld van infecties door resistente bacteriën dan in 2022. Dit was nog wel minder dan in de jaren voor de pandemie.

Vergeleken met andere Europese landen is de antibioticaresistentie bij mensen in Nederland nog steeds relatief laag, concludeert het RIVM, dat benadrukt dat aandacht voor antimicrobiële resistentie en goed gebruik van antibiotica nodig blijft.

Huisartsen hebben in 2023 ongeveer even vaak antibiotica voorgeschreven als in 2019, het jaar voor de coronapandemie. In de periode 2020-2022 gebeurde dat in Nederland minder vaak. In ziekenhuizen is in 2023 iets minder antibiotica gebruikt dan in de jaren voor de coronapandemie.

Goed gebruik

Maatregelen zoals handen wassen en andere hygiënemaatregelen voorkomen infecties en zorgen ervoor dat resistente bacteriën zich minder verspreiden. Ook is het belangrijk dat antibiotica op de goede manier gebruikt worden en alleen als dat echt nodig is, om resistentie te voorkomen.

De maatregelen die Nederland neemt om antibioticaresistentie te bestrijden, reiken verder dan de maatregelen in de gezondheidszorg voor mensen. Resistente bacteriën komen namelijk ook voor bij dieren, in voeding en in het milieu.

Veehouderij

Volgens het RIVM is het antibioticumgebruik in de Nederlandse veehouderij door het naleven van strenge regels sinds 2009 flink gedaald. Die forse daling vlakt nu echter af; ook de daling van antibioticaresistentie bij dieren zet niet verder door.

Sommige antibiotica zijn zeer belangrijk om infecties bij mensen te behandelen. Daarom krijgen landbouwhuisdieren deze antibiotica alleen bij hoge uitzondering. Hierdoor komt resistentie tegen antibiotica die voor mensen belangrijk zijn relatief weinig voor.

Het aantal mensen met dementie stijgt van 261.000 in 2022 naar 506.000 in 2050. Dit zijn niet alleen maar ouderen; 6% van alle patiënten met dementie is tussen de 40 en 65 jaar, concludeert het RIVM in de Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV).

De verwachting is dat het aantal mensen met artrose stijgt van 1,6 miljoen in 2022 naar 3 miljoen in 2050. Klachten die spelen bij artrose zijn pijn en (gedeeltelijke) verlamming. Andere aandoeningen die in 2050 vaker voorkomen zijn onder andere privé-, arbeids- en sportongevallen, nek- en rugklachten en nierfalen. Daar staat tegenover dat bijvoorbeeld longkanker sterk afneemt.

Drie of meer ziektes

Het onderzoek van het RIVM laat ook zien dat het aantal mensen dat bij de huisarts bekend is met één of meer chronische aandoeningen stijgt van 10,5 miljoen in 2022 naar bijna twaalf miljoen in 2050. De stijging is het grootst onder 75-plussers. Het aantal mensen met drie of meer aandoeningen stijgt van 3,3 naar 4,3 miljoen. Dit aantal neemt daarmee aanzienlijk harder toe dan mensen met één of twee chronische ziektes.

De Volksgezondheid Toekomst Verkenning verschijnt elke vier jaar, waarin het RIVM de ontwikkelingen bespreekt in de volksgezondheid en zorg richting 2050. Het volledige rapport verschijnt op 27 november.

Nederlandse huisartsen schrijven antibiotica bij de meeste diagnoses voor volgens de richtlijnen voor huisartsen, de NHG-richtlijnen. Ze schrijven vrijwel geen antibiotica voor als daarvoor geen indicatie is en ze kiezen in de meeste gevallen voor een type antibioticum dat de beroepsgroep adviseert in de richtlijn. 

Ook komt de voorgeschreven duur en dosering overeen met de richtlijnadviezen, blijkt uit de Eerstelijns Antibioticascan, die Nivel ontwikkelde in samenwerking met het Instituut Verantwoord Medicijngebruik en Maastricht University. In de scan werd het voorschrijven van antibiotica door huisartsen bij 188 verschillende diagnoses onder de loep genomen.

Patiëntverwachtingen

Uit het onderzoek blijkt verder dat bij een aantal diagnoses verbetering mogelijk is, zowel bij het voorschrijven in de huisartsenpraktijk als op de huisartsenpost. Bij enkele veelvoorkomende diagnoses waren er grote verschillen in het naleven van de richtlijnen, zoals bij middenoorontsteking en blaasontsteking.

Volgens het Nivel spelen veel factoren een rol bij het voorschrijven, zoals veronderstelde patiëntverwachtingen en de impact die een volle wachtkamer heeft op een huisarts. Hierdoor ervaren huisartsen beperkte tijd om in gesprek te gaan met de patiënt over het al dan niet voorschrijven van een antibioticum.

Ook zijn er factoren die de interpretatie van uitkomsten van de scan beïnvloeden, zoals registratiegewoonten en de patiëntpopulatie.

Apothekers

Huisartsen die het voorschrijven van antibiotica willen verbeteren, kunnen volgens het Nivel in gesprek gaan over deze factoren. Dit kan bijvoorbeeld in de farmacotherapeutische overleggroep, waarin apothekers en huisartsen samenkomen om afspraken te maken over het voorschrijven en afleveren van geneesmiddelen.

Voor de Eerstelijns Antibioticascan zijn gegevens gebruikt van 284 tot 387 huisartsenpraktijken en 26 tot 28 huisartsenspoedposten die deelnemen aan Nivel Zorgregistraties Eerste Lijn. Deze gegevens kwamen uit de jaren 2018 tot en met 2021.

De IGJ sluit zich hiermee aan bij de campagne die in de aanloop naar de feestdagen is opgezet samen met de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), de Douane, de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) en de Rijksdienst Digitale Infrastructuur (RDI).

“Regelmatig komt het voor dat er helemaal geen zorgaanbieder aan een webshop gekoppeld is die receptplichtige geneesmiddelen aanbiedt”, zegt Tom Zwaan, manager team Reclametoezicht, Farmaceutische Producten van de IGJ. “Mensen kopen dan medicijnen waarvan onduidelijk is waar ze vandaan komen. Daarom doen we mee aan deze campagne. We willen consumenten wijzen op de gevaren.”

Het aanbieden van receptgeneesmiddelen is verboden op basis van de Geneesmiddelenwet, omdat vaak niet bekend is of deze middelen veilig zijn. Bijvoorbeeld of de werkzame stof die op de verpakking staat er wel echt in zit.

Met de nieuwe Europese wetgeving zijn bedrijven van buiten de EU vanaf 13 december verplicht een vertegenwoordiger in de EU te hebben voor elk product dat ze hier verkopen. “Zo kunnen consumenten zelf checken of een website aan de eisen voldoet”, aldus de IGJ. Als blijkt dat het bedrijf geen Europees adres, telefoonnummer en e-mailadres vermeldt op de website, is dat een waarschuwing. Producten die buiten de EU verkoopwaardig zijn, zijn niet geschikt voor de Europese markt als ze niet ook aan Europese normen voldoen, aldus de inspectie.

Strenge voorwaarden

Zwaan wijst erop dat aan online voorschrijven en aanbieden van medicijnen in Europa strenge voorwaarden zijn verbonden, en dat het aanpakken van de illegale handel in receptplichtige geneesmiddelen een van de taken van de inspectie is. “Dat doen we vanwege de risico's op gezondheidsschade, het voorkomen van tekorten en aanpak van de ondermijning van de markt. Daarvoor richten we ons op aanbieders, maar ook op consumenten.”

Naast geneesmiddelen richt de IGJ zich ook op de veiligheid van medische hulpmiddelen en cosmetische behandelingen, zoals afslankkuren, thuistesten (zwangerschapstesten bijvoorbeeld) en behandelingen met botox of fillers. “Dit geldt zelfs voor sommige producten en diensten die geen medisch doel hebben, zoals gekleurde lenzen en lasers voor ontharing. Wij waarborgen dat al deze producten veilig zijn en de gezondheid van consumenten niet in gevaar brengen”, verzekert de inspectie.

Bewustwording

Eerder al liet de IGJ weten samen met online handelsplatform Tweedehands.net de strijd aan te gaan met de illegale handel in (receptplichtige) geneesmiddelen en de bewustwording onder consumenten te willen vergroten. Een soortgelijke samenwerking is er ook met Marktplaats.  

Bij de jaarlijkse internationale actie Pangea werden eind vorig jaar meer dan zevenhonderd pakketten met ruim 77.000 illegale geneesmiddelen aangetroffen. Net als vorige jaren bevatten de pakketten veel erectiemiddelen en doping-gerelateerde middelen zoals anabolen.

Bij het toezicht op de handel in (illegale) geneesmiddelen zijn naast de IGJ ook politie, douane, NVWA en hostingbedrijven betrokken.

Ongezonde voeding is één van de belangrijkste vermijdbare doodsoorzaken en leidt jaarlijks tot 13.000 doden. Supermarkten spelen een cruciale rol in het eetpatroon van consumenten, aangezien 70% van wat mensen eten hier vandaan komt.

Toch doen supermarkten te weinig om hun aanbod gezonder te maken, ondanks eerdere afspraken met de overheid om gezond eten en drinken te stimuleren. 43% van het aanbod in supermarkten zijn producten uit de Schijf van Vijf. 83% van de aanbiedingen in supermarkten is nog steeds voor ongezonde producten. Ook krijgen kinderen continu reclames te zien van ongezonde producten.

Dit blijkt uit de Superlijst Gezondheid, een initiatief van denktank Questionmark, in samenwerking met Diabetes Fonds, Hartstichting, Maag Lever Darm Stichting en Nierstichting. Elke twee jaar kijken deze gezondheidsfondsen of supermarkten verbeteringen doorvoeren in hun doelen, rapportage, assortiment, aanbiedingen en winkelinrichting.

Krachtig optreden

Volgens het Diabetes Fonds, woordvoerder namens de vier gezondheidsfondsen, blijkt de supermarktsector opnieuw niet in staat om de noodzakelijke veranderingen door te voeren. Daarom is het de hoogste tijd dat de overheid krachtig optreedt, zodat alle supermarkten verplicht worden om hun assortiment, aanbiedingen en winkelinrichting gezonder te maken.

Wettelijke maatregelen zijn nodig om supermarkten die niet genoeg doen op het gebied van gezondheid in beweging te krijgen.

Budgetsupermarkten

Het is wel bemoedigend, stellen de gezondheidsfondsen, dat bijna alle supermarkten voor het eerst concrete doelen stellen om het aandeel producten uit de Schijf van Vijf in hun verkoop te vergroten.

Verder is het opvallend dat Lidl en Dirk zich als budgetsupermarkten meer inzetten voor gezondheid dan marktleiders als Albert Heijn en Jumbo. Ekoplaza komt als beste uit de ranglijst.

De belangrijkste ontwikkeling voor de volksgezondheid blijft de vergrijzing omdat meer mensen gezond oud worden: de levensverwachting zal stijgen naar gemiddeld 86,5 jaar in 2050. Dat is bijna vijf jaar langer dan in 2022.

Tegelijkertijd neemt het aantal ouderen met gezondheidsproblemen zoals dementie sterk toe, net als het aantal mensen met een chronische ziekte. Hierdoor stijgt de zorgvraag verder, maar door toenemende personeelstekorten is niet alle zorg meer uitvoerbaar, aldus de nieuwe Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV), waarin het RIVM de ontwikkelingen bespreekt in de volksgezondheid en zorg richting 2050. Deze verkenning verschijnt elke vier jaar.

Door de vergrijzing neemt ook de druk op mantelzorgers in de komende jaren toe. Zo zal het aantal 75-plussers dat mantelzorg nodig heeft tussen 2022 en 2050 meer dan verdubbelen naar 650.000, maar blijft de toename van mantelzorgers fors achter. Ook deze cijfers vragen volgens het RIVM om scherpe keuzes.

Jongeren

Verder ziet het RIVM dat jongeren richting 2050 nog vaker overgewicht hebben, en op steeds jongere leeftijd. Ook hebben jongeren steeds meer problemen met hun mentale gezondheid. Nederland moet daarom investeren in hun gezondheid, bijvoorbeeld door het aantal verkooppunten en reclames van ongezond voedsel te beperken en aandacht te besteden aan het verminderen van prestatiedruk.

Daarnaast blijkt dat de gezondheidsverschillen niet afnemen, waardoor mensen met een slechtere maatschappelijk positie gemiddeld veertien jaar korter in goede gezondheid leven dan groepen die het beter hebben. Dit komt onder meer door armoede, een onzeker inkomen of het gebrek aan een goede woning of sociale netwerken.

Hittestress

Een andere belangrijke ontwikkeling, volgens het RIVM, is de impact van klimaatverandering op de leefomgeving en de gezondheid. Meer mensen krijgen last van hittestress, de kans op verspreiding van infectieziekten neemt toe, het aantal gevallen van huidkanker stijgt en meer mensen zullen overlijden door warmte. Om deze gevolgen tegen te gaan, is een gezonde inrichting van de leefomgeving belangrijk, door bijvoorbeeld meer groen in steden.

Om Nederland goed voor te bereiden op alle uitdagingen adviseert het RIVM een standvastig beleid, want de effecten van preventieve maatregelen tegen bijvoorbeeld een ongezonde leefstijl zullen pas jaren later zichtbaar zijn. Ook moet de overheid duidelijke gezondheidsdoelen stellen, omdat veel opgaven met elkaar samenhangen.

Naast nieuwe maatregelen is het ook belangrijk het bestaande gezondheidsbeleid, zoals antirookbeleid of beleid dat bewegen stimuleert, voort te zetten, aldus het RIVM, dat benadrukt ook inzet te verwachten van bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en burgers.