Tamoxifen bij anovalutoire infertiliteit

De helpdesk Geneesmiddel Informatie Centrum krijgt regelmatig vragen over de toepassing, vaak off label, van geneesmiddelen die onderdeel zijn van de behandeling van subfertiliteit met kunstmatige voortplantingstechnieken. Anovulatoire subfertiliteit ten gevolge van een functionele stoornis in de hypothalamus-hypofyse-ovarium-as, zoals het polycysteusovariumsyndroom (PCOS), kan een reden zijn voor zo´n behandeling.

PCOS bestaat uit een aantal samenhangende afwijkingen, waarbij vaak (kleine) cysten in de eierstokken aanwezig zijn. De afwijkingen worden waarschijnlijk veroorzaakt door, en/of gaan gepaard met hormonale afwijkingen. Hierdoor ontwikkelen zich in de eierstokken meerdere cystes. De eicellen groeien niet of onregelmatig, waardoor er geen of onregelmatig een eisprong optreedt en vrouwen onregelmatig of niet menstrueren en dus verminderd vruchtbaar zijn. Een hormoonbehandeling kan dit verhelpen. Naar schatting heeft ongeveer 10-15% van de vrouwen PCOS. Het komt relatief vaker voor bij Indiase vrouwen en bij Aboriginals.

Het meest toegepaste middel bij anovulatie is clomifeen, maar in de richtlijn Anovulatie en kinderwens van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG) staat ook het gebruik van tamoxifen beschreven bij anovulatie. Het doel van de behandeling is het bewerkstelligen van mono-ovulatie met het minste risico op bijwerkingen en zonder dat intensieve controles nodig zijn. Ovulatie-inductie is wezenlijk anders dan de ‘gecontroleerde’ hyperstimulatie voor invitrofertilisatie of intra-uteriene inseminatie [1].

Het voordeel van de toediening van tamoxifen is een mogelijk minder nadelig effect op de endometriumkwaliteit en het cervixslijm. Ook bij het optreden van bijwerkingen van clomifeen kan tamoxifen worden voorgeschreven. De dosering van tamoxifen is dan meestal driemaal daags 20 tot 40 mg van cyclusdag 3 t/m 7. Er zijn echter weinig weinig studies die het voordeel van tamoxifen ten opzichte van clomifeen kunnen onderbouwen.

Mannen krijgen tamoxifen soms voorgeschreven bij (idiopathische) oligospermie. De dosering is dan 20 mg per dag, gedurende 3 maanden [2].

Cryobehandeling

De plaatsing van cryo-embryo’s (ingevroren embyro’s) kan plaatsvinden in een gewone menstruatiecyclus of na voorbereiding van het baarmoederslijmvlies met hormoontabletten. Dit laatste staat ook wel bekend als een cryocyclus. Ook bij de plaatsing van cryo-embryo’s zijn hormoonpreparaten nodig om het baarmoederslijmvlies voor te bereiden. Men start met tweemaal daags een tablet estradiol (Progynova). Vervolgens omstreeks dag veertien driemaal daags twee capsules progesteron (Utrogestan), die overigens anders dan beschreven in de patiëntenbijsluiter, vaginaal ingebracht moeten worden [3].

Naast deze off label-toepassing schrijft men in het buitenland in het geval van eiceldonatie nog hogere doseringen progesteron en estradiol voor [4].

Inmiddels zijn er ook vaginaaltabletten met progesteron verkrijgbaar onder de merknaam Lutinus. De kans op zwangerschap na cryoplaatsing bedraagt slechts 10%.

Literatuur

1          NVOG ‘Anovulatie en kinderwens’.

2          Micromedex

3          protocol: ‘De cryocyclus’ AMC, Gemini-ziekenhuis, Olvg.

4          A flexible protocol for the induction of recipient endometrial cycles in an oocyte donation programme, Human Reproduction vol.11 no.5 pp. 1063-1066, 1996